Joke Kaviaar - Sloop de bajes, Arbeit Macht Frei e.a.

Home

"Doing time", door Joke Kaviaar maart 2008

Het is zó gezellig in de bajes!

Vandaag was ik getuige van een wel heel bizar jaarlijks terugkerend fenomeen: het 'bajesoptreden'. Op de website van NCRV's Dichttalent had ik het zien staan: een dichtwedstrijd, voor (ex-) gedetineerden. Dan moest je wel vorig jaar 'gezeten' hebben, en er nog steeds zitten was geloof ik ook goed. Het hele gebeuren ging uit van de organisatie Exodus. Wel eens van gehoord?

Hoewel ik vrijwel nooit aan dichtwedstrijden meedoe, besloot ik weer eens een uitzondering te maken en een gedicht in te sturen op het thema “Geloven in verandering”. Typisch het soort thema dat een op Christelijke leest geschoeide club als Exodus zo goed kan verzinnen. Zelf heb ik eigenlijk meer met “Strijden vóór verandering” en waarschijnlijk staat mij een heel ander soort verandering voor ogen dan Exodus. Maar goed. Een gedicht hoefde ik niet meer te schrijven, want die korte tijd zitten van vorig jaar had stof tot schrijven genoeg opgeleverd. Ik had het dus voor het uitzoeken. Tenslotte koos ik het gedicht met de titel Het wassen van de gestraften en besloot het onder een ander pseudoniem in te sturen.

Maandenlang vernam ik niets. Nog niet eens een ontvangstbevestiging. En toen kwam ineens die mail: u heeft de eervolle vermelding en dichter en jurylid Simon Vinkenoog zal het gedicht tijdens het 'bajesoptreden' voorlezen. Het winnende gedicht werd op muziek gezet. Mooi gedicht overigens. Ik werd uitgenodigd het 'bajesoptreden' bij te wonen en aarzelde geen moment. De kans om Simon Vinkenoog een gedicht van mij te zien en horen voorlezen, kon ik onmogelijk voorbij laten gaan. Wat een eer! Dus toog ik vanmiddag met een vriendin naar de bajes in Veenhuizen, Norgerhaven.

Welk een happening! In een heuse theaterzaal vond het alles plaats. We mochten ons mengen tussen de mannen die er zitten. Reuze gezellig! Het meest hilarische was het praatje van iemand van Exodus vooraf. Het 'bajesoptreden' zou namelijk worden opgenomen! Voor de radio! En dit zal aanstaande zondag om 11 uur 's avonds worden uitgezonden op radio 2 in het programma Volgspot van de NCRV. Aldus werd de zaal toegesproken, voordat de opnames begonnen. Het moet zondagavond namelijk lijken alsof je naar een live uitzending luistert, en dus zal er voortdurend over 'vanavond' worden gesproken terwijl het tussen half twee en half drie 's middags is. En of het publiek wèl wilde klappen en joelen, want je moest wel kunnen horen hoe gezellig het is in de bajes!

Dit alles werd op zodanige wijze aan het publiek gevraagd, dat je je haast in een kleuterklas waande. Het is typerend voor deze omgeving, de bajes, waarin – en dat zal menig voormalig gevangene je kunnen vertellen - je bij wijze van regel als kind wordt behandeld, en je verantwoordelijkheid volledig wordt afgenomen want dat is natuurlijk dé manier om mensen te verbeteren, zo vindt vadertje Staat.

Maar gelukkig! We hebben Exodus, en de reclassering, en al die mensen meer die uitgaand van de rechtvaardigheid van het strafsysteem van justitie de door de bajes gemaakte brokken mogen opruimen, om het maar eens even heel cru te zeggen. Het gaat dan over een tweede kans en zo. Ik heb vorig jaar in de Zwolse bajes alleen maar vrouwen gezien die volgens mij nog niet eens een éérste kans hadden gehad!

Terug naar het live effect. Want waarom moet het zonodig live lijken? Wat maakt het uit of de luisteraar weet dat het eerder is opgenomen? Is het zo erg belangrijk dat de bajes een aantrekkelijk oord lijkt, waar 's avonds laat nog gezellig een concert wordt bijgewoond? Waarom is dat? Waarom moet die suggestie worden gewekt?

Is het soms omdat in alle bajessen in Nederland, en dus ook in de “beste” (woorden van een gevangene daar) bajes van Nederland, de deur tegenwoordig om vijf uur achter je dichtgaat (in Norgerhaven in het weekend om zes, gul hoor!)? Is het omdat mensen gedwongen worden om met z'n tweeën in een cel te gaan zitten, op straffe van net zo lang isoleercel tot je het verzet ertegen opgeeft? Moet dat alles verhuld worden? Waarom?

Na afloop was de luchtplaats in het midden van de bajes helemaal leeg. Het was nog lang geen vijf uur. Zo gezellig is het er dus. Ik durf te wedden dat al die mannen zeer uitvoerig na afloop zijn gevisiteerd (helemaal uitkleden, drie keer hurken, in mond en oren laten kijken), omdat bezoekers aan het bajesconcert wel eens iets aan hen gegeven konden hebben. Maar dat hoor je niet in de uitzending.

Wat je wel hoort is Vinkenoog's verbaasde opmerking wanneer aan mij gevraagd wordt om even op te staan om applaus in ontvangst te nemen. Hij kent mij namelijk wel, maar niet onder de naam Karin Katz, ziet me, en roept uit: “Ik wist niet dat JIJ in de gevangenis had gezeten?!”.

Nee, dat wist Simon niet. Zelfs een bekend dichter kan niet alles weten, en dat geeft ook niks. Maar het zou wel leuk zijn geweest als hij in de live uitzending de ballon van schone schijn had doorgeprikt door te zeggen: “Goedemíddag beste mensen,”….

17 april 2008 Joke Kaviaar

HET WASSEN VAN DE GESTRAFTEN

Een voor een worden we eruit gehaald
Gevangenen in katoenen hemden
Blote voeten op de tegelvloer

Een voor een 'n handdoek uitgereikt
De douchecel gewezen, dan de deur dicht
Blote lijven ontmoeten waterstralen

Een voor een worden we eruit gehaald
Trekken weer aan de katoenen hemden
Blote voeten op de tegelvloer

Een voor een de lucht ververst
Tot de cellen weer stinken naar onze lijven
en onze lijven ruiken als de cellen

Een voor een gaan de deuren weer dicht
Tot de volgende dag weer een voor een
De lijven schoon, de hemden en muren niet

Karin Katz, a.k.a. Joke Kaviaar

Dit gedicht staat in de bundel "Uit een gesloten wereld".